[size=18px][color=blue][b]Sağlığın korunması ve çareleri:
Yazı güneşten sakınmak, gölgeli yerlerde gezmek ve oturmak , safra maddesini yok eden soğuk yiyecek ve içeceklere alışmaktan çekinmek,ısıtılıp kurutulan yemeklerden sakınmak, hıyar, kavun gibi sulu meyveleri bol yemek, beyaz ve ketenden yapılmış elbiseleri giymek, fazla cimada bulumamak ve soğuk su ile yıkanmak, sabahın soğuğundan, öğle vaktinin sıcağından çekinmek, Kışın yünlü elbiseler giyip, yağlı yemekler yemek vücut için çok faydalıdır.
Vücudun her organını, özelliğine göre işletmek faydalıdır. Meselâ; elleri eşyayı kaldırıp indirmekle, ciğerleri, bol ve temiz hava alıp vermekle, gırtlağı şarkı söylemekle, kulağı güzel ve hoş sesleri dinlemekle, göz güzel şeyleri seyretmekle, ayak yürümekle, hafıza okuma ve ezberleme ile kuvvet kazanır ve gelişir.
Ata binmek, bütün vücudu harekete getirdiği için çok faydalıdır. Vücudu işleten yarışlar, deniz sporları gibi oyunlar da çok faydalıdır. Gerçi kazanan sevinçli, yenilen üzüntülüdür. Fakat ne olursa olsun müsabakalı oyunlar her zaman vücuda faydalıdır.
Gemiye binmek, deniz seyahati, kan, safra ve sevda gibi sıvıların akımını kolaylaştırdığı ve çoğalttığı , mideye de etki yaptığı için faydalıdır. Vücuttaki su birikimini, hatta cüzzam gibi hastalıkları bile iyi eder. Mümkün olduğu kadar istifrağ etmemeli. Çünkü; kusma, faydalı gıdayı da dışarı atar. Kızmanın azı korkaklık, fazlası kudurma ( tehevvür ) ortası cesarettir ( şecaat ). Ortalama hareket vücuda sıhhat, nefse izzet verir. Dini korumaya hizmettir. Şehvetin fazlası şer, azı pısırıklık, ortası iffettir. Şehvette itidal ( ortalama hareket ) bedene sağlık, nefse lezzet, rahat ve selamettir.
Eğer şehvet , nefsi istila eder, akla galip gelirse aşk adını alır. Aşk tehlikeli bir hastalıktır. Aşkın sebebi, sevgilinin güzelliğini büyütmek, her zaman, hayaliyle meşgul olmak ve onu düşünmektir. Âşık sararır, zayıflar, gözleri çöker, gözler güzel bir şey seyrediyormuş gibi gülümserken, içi dertle, üzüntü ile dolu, sesi de hazindir, uykusu azdır. Eğer doktor, elini âşığın nabzına koyup tanıdığı kızların isimlerini ağır ağır söylerse, sevdiği kızın adı geçtiğinde nabzı fazlasıyla atmaya başlar, rengi sararır ve bu halinden sevgilisinin kim olduğu anlaşılır. Sevilisine kavuşamayan aşıkta gittikçe derinleşen sevgi, onu kara sevdaya hatta deliliğe kadar sürükleyebilir.
İnsan, sağlığını korumak için yemekten 2-3 saat sonra yatmalı, eğer midesi güç hazım yapıyor ve midesinin, sindirim işi için uykudan faydalanmak istiyorsa önce yarım saat sağ tarafına yatsın ki ciğer, mide üzerine yaslansın ve onu ısıtsın, sonra sol tarafına dönüp iki saat uyumalı ki, ciğer yine mideyi örtsün ısıtsın ki birinci sindirim kolaylaşsın, sonra yine sağa dönüp yatmalı ki ikinci sindirim olsun ve kazurat bağırsaklara insin.
Uykuda iken karnın ısısı ( harareti ) fazlalaşır ve yemeğe etki yapar. Uykusu ağır ve 8 saatten fazla olanın dimağı rutubetlenir. Bu gibiler, hafif yemeklerle bu hallerini değiştirebilir. Fazla uykusuz kalanları da, banyo rahata kavuşturur. Yoğurt ve arpa suyu gibi sulu şeyleri yemek ve içmekle insanın uykusu artar. Kâbuslu ( boğucu ) rüyaları önlemek için ağır yemeklerden ve tıka basa yemek yemekten kaçınmak lazımdır.
Sağlığını ( sıhhatini ) korumak isteyen, buğday ekmeği, hafif tatlılar, tavuk ve kırmızı et yemeli, küçük lokmalar almalı ve fazla çiğnemeli, meyvelerden incir, üzüm ve bunlara benzer sulu meyveler yemeli, kuru meyvelere iltifat etmemeli.
Kesinlikle iştahsız yemek yememeli, İştahı gelince de hemen yemek yemeli, yemek yeme zamanını fazla uzatmamalı ki, hepsinin hazmı birlikte olsun. Biri hazım olurken diğerini üzerine almamalı. Çok çeşitli yemek yememeli, çünkü hazım müddetleri farklıdır. Lezzetli gıdanın faydası daha çoktur. Fazla, geç hazımlı gıdalar, vücuda zararlıdır. Tatlı, midenin değirmeni, vücudun koruyucusu ve safrayı faaliyete getiricidir. Fazla tatlının zararını hamız giderir. Hamızın da zararını tatlı götürür.
İştahı varken yemekten kalkmalı, yemekleri belli zamanlarda yemeli. Zararlı yeme ve içmelere alışanlar, bu alışkanlıklarını yavaş yavaş terk etmeli. Günde iki defa yemek vücuda sıhhat, ruha hafiflik verir. Çünkü birçok hastalıklar fazla yemekten ileri gelir. Doymadan yemekten kalkanların ömürleri sağlıklı geçer.
Balıkla yoğurdu birlikte yemek vücuda zararlıdır. Felç ve cüzzam gibi hastalıkları doğurur. Yoğurtla hamızı beraber yemek iyidir. Sütlü üzerine suvik, paça üzerine üzüm, herise ( buğdayla et pişirimi ) üzerine nar yemek ve pirinçle sirkeyi birlikte yemek bedene zarar ve mideye ziyandır. ( Ekmekle kuru üzümü az yiyen doktora muhtaç olmaz) derler.
Şişmanlamak isteyen zayıf insanlar, yemeği mide ve bağırsaklarda durdurup şişmanlığa sebep olan fıstık, fındık, badem, leblebi, pişmiş buğday ve pirinç, kavun, haşhaş ve benzerlerinin çekirdeklerini, inek sütüyle kaynatıp sabah ikişer kaşık yerse şişmanlatır. Eğer ilkbaharda sütü kaynatıp tuzla çürüterek 40 sabah yemekten evvel iki fincan içip bir saat arka üstü yatılırsa orta derecede şişmanlatır.
Şişman olanların zayıflaması için de az yemek yemek, hamama çok devam etmek suretiyle şişmanlık gider ve rahata kavuşulur. Suyu yemekten önce içmek iyi değildir. Açken yürümek, yerde yatmak, mercimekle arpa ekmeği, beyaz peynir yemek ve vücuttaki yağlar eriyinceye kadar bu rejime devam edilirse vücud zayıflar ve rahat eder. Suyu, yemekten 2-3 saat sonra içmek faydalıdır. Yemek arasında su içmek, hastalıkları önler. Hele midesi zayıf olanlar için yemek arasında ve yemek bitince su içmek faydalıdır. Böylece iştihası az olan kuvvet bulur. Çünkü zayıflık hararetin ( ısının ) çokluğundan ileri gelir. Su içince hararet azalır.
Sabah, mide boşken, terli iken, cima ve hamamdan sonra ve meyve, bilhassa kavun yedikten sonra su ve özellikle soğuk su içmek zararlıdır. Eğer bu sayılan zamanlarda dayanılmazsa bardaktan üç yudum kadar emilerek içilir. Çünkü; içtikçe susuzluk artar. Eğer sabredilirse o susatan madde vücutta erir ve susuzluk kendiliğinden gider. Bazen de bu gibi susuzlukları bal gibi tatlı şeyler giderir. Ayakta su içmek hatalıdır. Tabiatında kabızlık olanlar, incir, sinameki gibi maddelerle yumuşamaları sağlıkları için gereklidir. Bilhassa yaşlılarda yumuşaklık rahat ve selâmettir.
Eğer tabiatında yumuşaklık varsa sümak ve koruk, limon gbi şeyler yemeli. Yemekten midesi bozulanlar kussun. Kusma kolay olmuyorsa kaynamış sıcak su için yan yatmalı veya bir parmak bala tuz katıp makattan içeri verip beklemeli. Bir müddet sonra o bozuk yemek çıkar ve rahat eder. Sonra elma gibi , mideye kuvvet veren meyveler yemeli, banyo yapmalı.
Eğer ishal olursa gül yaprağı dövülmüş mazı, kavrulmuş zamk, ermeni toprağı, reyhan tohumu, kemmün gibi şeyler yemeli veya ekşi elma, nar, ayva, limon gibi hamizi meyveler yenirse çok faydalı olur.
Marifetname Cilt 1 sayfa 51,52,53 İbrahim Hakkı Erzurumî[/b][/color][/size]